2 ժամ. Գրականության հղումը Էջ 146, 147
Դուք ար դեն գի տեք, որ կեն դա նի նե րի մար միններն օր գա նա կան հա մա կար գեր են: Այդ պի սի
հա մա կար գի յու րա քան չյուր տար րի գոր ծե լը չա փազանց կար ևոր է ամ բող ջի բնականոն աշխատանքի
հա մար: Ե թե ոչ օր գա նա կան հա մա կար գից, օ րի նակ՝
մե խա նի կա կան ժա մա ցույ ցից ժա մա նա կա վո րա պես
հա նենք նրա մա սե րից մե կը, հե տո նո րից դնենք տեղը, այն կր կին կաշ խա տի: Այլ է կեն դա նի օր գա նիզ մի
դեպ քում: Ե թե թե կուզ կարճ ժա մա նա կով օր գա նիզ մից
որ ևէ օր գան հե ռաց նենք կամ այլ ձևով խո չըն դո տենք
նրա աշ խա տան քը, ա պա դա, որ պես կա նոն, ան դառնա լի հետ ևանք ներ կու նե նա ամ բողջ օր գա նիզ մի համար: Որ պես զի օր գա նիզ մը լի նի կեն սու նակ և կա րողա նա դի մա կայել շր ջա կա մի ջա վայ րի պայ ման նե րի
փո փո խու թյուն նե րին, ան հրա ժեշտ է, որ նրա բո լոր
օր գան նե րը մշ տա պես նոր մալ գոր ծեն: Օր գա նիզ մի
այդ պի սի վի ճակն ան վա նում են ա ռողջ վի ճակ: Դա
վե րա բե րում է նաև մար դու մարմ նին: Ե րբ մար դու օրգա նիզ մի բո լոր օր գան նե րը նոր մալ են գոր ծում, ա պա
մարդն ու նի ա ռողջ մար մին:
Սա կայն մար դու ա ռող ջու թյու նը մի այն մարմ նական չէ: Մար դը ոչ մի այն սն վում, շարժ վում, քնում և
այլ մարմ նա կան գոր ծո ղու թյուն ներ է կա տա րում,
այլև շփ վում է այլ մարդ կանց հետ, աշ խա տում, ա րարում և այլն: Գոր ծու նե ու թյան այդ ձևե րի հա մար միայն ա ռողջ մար մի նը բա վա րար չէ: Ա նհ րա ժեշտ է, որ
մար դը ա ռողջ լի նի նաև հո գե պես: Նա պետք է համար ժեք ըն կա լի ի րա կա նու թյու նը, կա րո ղա նա կա պեր
հաս տա տել հա սա րա կու թյան այլ ան դամ նե րի հետ,
կա տա րել ար դյու նա վետ մտավոր աշ խա տանք: Մի
խոս քով՝ առողջ մարդը պետք է կա րո ղանա ապրել լիար ժեք հա սա րա կա կան կյան քով:
Ա ռող ջու թյու նը ա մե նա կար ևոր արժեքն է, այն անհրա ժեշտ է պահ պա նել: Ա ռող ջու թյան նույնիսկ թեթև
խա թա րում նե րը կարող են ցած րաց նել մարդու աշխա տան քի ար դյու նա վե տու թյու նը, իսկ ծանր խա թարում նե րը կարող են ը նդ հան րա պես ան հա մա տե ղե լի
լի նել կյանքի հետ: Ան թույ լատ րե լի է ա ռող ջու թյան
վնա սու մը րո պե ա կան հա ճույ քի կամ զվար ճան քի համար: Միայն բա ցա ռիկ դեպ քե րում մարդն իրեն կարող է բա րո յա կան ի րա վունք վե րա պա հել վտանգելու իր կամ այլ մարդու ա ռող ջու թյու նը: Դա կա րե լի է
ա նել, եթե այլ կերպ հնա րա վոր չէ փրկել մեր ձա վո րի
կյան քը, պաշտ պա նել հայ րե նի քը և գործել հանուն այլ
բա ցար ձակ ար ժեք նե րի:
1.Ո՞րն է օրգանիզմի առողջ վիճակը:
Օրգանիզմի առողջ վիճակը մեկն է, մինչդեռ այդ
վիճակի խաթարումները՝ հիվան դությունները, բազմաթիվ տեսակներ ունեն և կարող են առաջանալ տարբեր պատճառներով:
2.Թվարկե՛ք մարդու առողջ ապրելակերպի մի քանի կանոն:
Սպորտ, չծխել, օգտակար բան ուտել։
3. Առողջության համար ի՞նչ նշանակության ունի քունը:
Կանոնավոր և բավարար քունը խիստ կարևոր է առողջության համար
Հարցեր՝
1. Ի՞նչ բնական համակեցություն գիտեք:
Բնական համակեցություններ են` անտառը, լիճը, ճահիճը, մարգագետինը, անապատը, գետը և այլն:
2. Ինչու՞ են բույսերին համարում արտադրողներ:
Բույսերին համարում են արտադրողներ, որովհետև նրանք են միայն արտադրում այն օրգանական նյութերը, որոնց օգտագործում են բոլոր մնացած կենդանի օրգանիզմներ:
3. Թվարկե՛ք էկոհամակարգի երեք հիմնական բաղադրիչներ:
Յուրաքանչյուր էկոլոգիական համակարգ կամ կենսացենոզ կազմված է երեք տեսակի օրգանիզմներից.
1. արտադրողներ
2. սպառողներ
3. քայքայողներ:
Հարցեր՝
Որո՞նք են կենդանի օրգանիզմների կենսամիջավայրը:
Ջրային, օդացամաքային և հողային կենսամիջավայրեր։
Ո՞րն է կոչվում օրգանիզմի բնակության վայր:
Կենսամիջավայրի տարացքը, որտեղ բնակվում է կենդանի օրգանիզմ:
Էկոլոգիական ի՞նչ գործոններ գիտեք:
Շրջակա միջավայրի գործոնները բաժանվում են 3 խմբի:Անկենդան բնության գործոններ են` լույսը, խոնավությունը, ջերմությունը, քամին, անձրևը, կարկուտը, հողի և ջրի աղային ու գազային կազմը, այլ նաև այն փոխադարձ կապերը, որոնք գոյություն ունեն նրանց միջև:
Ինչպե՞ս է խոնավությունը ազդում կենդանի օրգանիզմների վրա:
Ջուրը շատ կարևոր դեր ունի բույսերի և կենդանիների կյանքում։Ջրի անբավարարությունը կարող է բերել բոլոր կենսական գործընթացների դադարեցման և հանգեցնել մահվան։
Ի՞նչ նշանակություն ունի լույսը կենդանի օրգանիզմների համար:
Կանաչ բույսերը միայն լույսի ազդեցությամբ են ստեղծում օրգանական նյութեր, որոնք, օգտագործում են բոլոր կենդանի օրգանիզմները։Ցերեկվա տևողությունից է կախված կենդանիների վարքը, բույսերի և կենդանիների սեզոնային և օրական պարբերականությունը։
Բազմացումը կարող է լինել անսեռ կամ սեռական: Բազմացումը կենդանի օրգանիզմներին բնորոշ հիմնական հատկություններից է:
Անսեռ բազմացման ժամանակ նոր օրգանիզմի առաջացմանը մասնակցում է միայն մեկ ծնողական ձև, որից առաջանում են երկու կամ ավելի նոր՝ իրար նման օրգանիզմներ:
1. Պատրաստել տեսանյութ անսեռ և սեռական բազմացման մասին:
2. Ի՞նչ է բազմացումը:
Բազմացման շնորհիվ օրգանիզմը ստեղծում է իր նմանին: Բազմացման արդյունքում ավելանում է օրգանիզմների թվաքանակը: Սակայն ավելի կարևոր է այն, որ բազմացման արդյունքում տվյալ օրգանիզմի հիմնական հատկանիշները մշտապես պահպանվում են, քանի որ միշտ փոխանցվում են սերնդեսերունդ:
3. Որո՞նք են անսեռ և սեռական բազմացումը:
Անսեռ-Ինչպես արդեն գիտենք, բույսն իր վեգետատիվ օրգանների միջոցով, օրինակ` տերևներով, ցողունների կամ արմատների կտրոններով կարող է բազմանալ: Այս դեպքում որոշակի պայմանների առկայությամբ բույսի որևէ վեգետատիվ հատվածից սկսում են աճել բույսի մնացյալ հյուսվածքներն ու օրգանները: Արդյունքում բույսը կրկնապատկվում է` հետևաբար, բազմանում է: Բազմացման այս ձևը կոչվում է անսեռ կամ վեգետատիվ: Բազմացման այս ձևի ժամանակ բազմացմանը մասնակցում է միայն մեկ օրգանիզմ:
Սեռական-Դուք արդեն ծանոթացել եք բույսի գեներատիվ օրգաններին: Դրանք բույսի սեռական բազմացումը ապահովող և դրա արդյունքում առաջացող օրգաններն են:Բույսի սեռական օրգաններում` ծաղիկներում, ձևավորվում են հատուկ, մյուս բջիջներից տարբերվող բջիջներ: Դրանք սեռական բջիջներն են:
4. Անսեռ բազմացման ի՞նչ եղանակտներ գիտեք:
Անսեռ բազմացման ժամանակ մի բույսից առաջանում է նոր բույսը, որն առանց բացառությունների նույնական է ծնողական ձևի հետ:
5. Ի՞նչ է սպորը:
Սպորը վեգետատիվ բջիջ է, որը զարգանում է վեգետատիվ հատուկ օրգանում
6. Ի՞նչ է փոշոտումը:
Փոշեհատիկը քամու կամ միջատների միջոցով տեղափոխվում է
վարսանդի սպիի վրա. տեղի է ունենում փոշոտում։
Նյութերի և էներգիայի փոխանակությունը կյանքի պարտադիր պայմանն է: Ապրելու համար օրգանիզմները շրջակա միջավայրից պետք է ստանան անհրաժեշտ սննդանյութեր: Բույսերը շրջակա միջավայրից ստանում են ջուր, ածխաթթու գազ, հանքային աղեր, թթվածին:
Հարցեր՝
Նյութերի և էներգիայի փոխանակությունը կյանքի պարտադիր պայմանն է: Ապրելու համար օրգանիզմները շրջակա միջավայրից պետք է ստանան անհրաժեշտ սննդանյութեր: Բույսերը շրջակա միջավայրից ստանում են ջուր, ածխաթթու գազ, հանքային աղեր, թթվածին:
Հարցեր՝
1. Ի՞նչ մասերից է կազմված նյութերի փոխանակությունը:
Բուսական օրգանիզմներում լույսի ազդեցությամբ
ջրից և ածխաթթու գազից (լուսասինթեզի արդյունքում) առաջանում են օրգանական նյութեր շաքարներ:
Կենդանիների մոտ բարդ օրգանական նյութեր, վերածվում են պարզ նյութերի
և անջատվում է էներգիա: Վերջինս օգտագործվում է նոր
նյութերի սինթեզի, որոշ ներքին օրգանների աշխատանքի և մարմնի ջերմաստիճանի պահպանման համար:
2. Թվարկե՛ք այն նյութերը, որոնք բույսերը կլանում են շրջակա միջավայրից:
Բույսերը շրջակա միջավայրից ստանում են ջուր, ածխաթթու գազ, հանքային աղեր, թթվածին:
3. Ո՞ր կենդանիներն են սառնարյուն:
Ձկների արյունատար համակարգով հոսում է թթվածնով աղքատ
արյուն, որի հետևանքով նյութափոխանակության ռեակցիաները դանդաղ են ընթանում, և բնականաբար
քիչ էներգիա է անջատվում: Անջատված էներգիան չի
ապահովում ձկան մարմնի կայուն ջերմաստիճանը.
այդ պատճառով առաջանում է կախվածություն շրջակա միջավայրի ջերմաստիճանի փոփոխություններից:
Այսպիսի կենդանիներին անվանում են սառնարյուն
կենդանիներ: Սառնարյուն են նաև երկկենցաղները և
սողունները:
Բույսերի և կենդանիների կենսագործունեության արդյունքում առաջանում են նյութեր՝ ջրի ավելցուկ, ածխաթթու գազ, միզանյութ և այլ միացություններ, որոնք նրանց պիտանի չեն, որոշ նյութեր նույնիսկ վնասակար են:
Հարցեր
1.Ի նչպե՞ս են բույսերն իրականացնում խարամների հեռացումը։
Բույսերը ունեն տերևների վրա անցքեր, մազիկներ, որոնցով իրականացնում խարամների հեռացումը։
2. Ի՞նչ է տերևաթափը:
տերևաթափնել է իրականացնում խարամների
3. Որոնք են միջատների արտազատության օրգանները:
Կան շատ արտազատության միջոց բայց ես օրինակ կբերեմ 1-հատը
օրինակ կան միջատններ որոնք փոխում են իր կաշին և այդ ժամանակ արտազատվում:
4. Որտե՞ղ են կուտակվում վնասակարնյութերը բույսերի և կենդանիների օրգանիզմնե
րում:
Կենդանի օրգանիզմներում արտաքին միջավայրից ստացած թթվածինը, ջուրը, բազմաթիվ սննդամթերքներ և դրանցից ստացված նոր նյութերը տեղափոխվում են թե՛ բջջի ներսում, թե մի բջջից մյուս, մի օրգանից մեկ այլ օրգան:
Հարցեր՝
1.Ի՞նչ նշանակություն ունի նյութերի փոխադրումը բույսում:
Բուսական բջիջներում նյութերի տեղափոխումն իրականանում է նրբագույն խողովակների` ցիտոպլազմային կամրջակների միջոցով, որոնցով մի բջջից մյուսն են անցնում ջուրը և սննդանյութերը:
2. Որո՞նք են արյան հիմնական գործառույթները:
Մարսողական համակարգից ներծծված սննդանյութերը տեղափոխում է հյուսվածքներ, իսկ նյութափոխանակության արգասիքները՝ արտաթորության օրգաններ։
3. Ի՞նչ է տեղափոխում արյունը:
Այն շնչառական օրգաններից թթվածինը փոխադրում է հյուսվածքներ, իսկ նրանցից ածխաթթու գազը՝ շնչառական օրգաններ:
Բոլոր կենդանի օրգանիզմները շնչում են: Շնչառությունն օրգանիզմի և շրջակա միջավայրի միջև տեղի ունեցող գազափոփոխանակությունն է, որի ժամանակ օրգանիզմը օդից կլանում է թթվածին և արտաշնչում ածխաթթու գազ:
Շնչառություն
Հարցեր՝
1. Ի՞նչ է շնչառությունը:
Շնչառությունը գործընթացների համալիր է, որն ապահովում է օրգանիզմի կողմից թթվածնի յուրացումը, նրա օգտագործումը օրգանական նյութերի օքսիդացման համար և նյութափոխանակության արգասիք ածխաթթու գազի հեռացումը:
2. Շնչառական ի՞նչ օրգաններ գիտեք:
Շնչառության ամենապարզ տիպը բջջային շնչառությունն է:Ծաղկավոր բույսերի շնչառությունն իրականացվում է հերձանցքերի և ոսպիկների միջոցով, Ջրային կենդանիները` խռիկներով, ցամաքային կենդանիները` թոքապարկերով և տրախեաներով, ցամաքային ողնաշարավորները շնչում են թոքերով, երկկենցաղները` մաշկով և թոքերով, կաթնասունների շնչառական համակարգը կազմված է շնչուղիներից և թոքերից։Ցամաքային կենդանիների մեծ մասը պահպանել է նաև մաշկային շնչառությունը։
3. Ի՞նչ դեր ունի շնչառությունը բույսերի և կենդանիների կյանքում:
Միաբջիջ բույսերը և կենդանիները կլանում են ջրում լուծված թթվածինն իրենց ողջ մակերեսով: Առաջացած ածխաթթու գազը նույնպես հեռանում է բջջի ողջ մակերեսով: Սա շնչառության ամենապարզ տիպն է, որը կոչվում է բջջային շնչառություն: Նույն կերպ են շնչում նաև մի շարք բազմաբջիջ կենդանիներ (աղեխորշավորներ, տափակ որդեր):Թթվածինը մասնակցում է օրգանիզմում տեղի ունեցող բարդ օրգանական նյութերի օքսիդացմանը, որի արդյունքում անջատվում է էներգիա:Կյանքը հնարավոր է միայն էներգիայի առկայության պայմաններում.
4. Շնչառության ո՞ր եղանակն է կոչվում կրկնակի:
Թռչունների թոքերը սպունգանման են: Թռիչքի ժամանակ արյան և օդի միջև գազափոխանակությունը կատարվում է և՛ ներշնչման, և՛ արտաշնչման պահին: Շնչառության այս եղանակը կոչվում է կրկնակի:
Ռոբերտ Մխիթարյան 